ՀԱՅԱՍՏԱՆ-ՄԻՋԱԶԳԱՅԻՆ

ՀՀ եւ Նախիջեւանի միջեւ սահմանը «Ադրբեջանի» սահման չէ

.

Նախիջեւանի ինքնավար հանրապետության եւ ՀՀ հարավ-արեւմտյան /1/ սահմանը ոչ թե ԽՍՀՄ հանրապետությունների ադմիստրատիվ սահման է, այլ 1921 թվականի Մոսկվա/Կարսի պայմանագրերով որոշված բաժանիչ գիծ: Պաշտոնական Երեւանի եւ Բաքվի սուվերենությունների տարածքային սահմանազատումը ԽՍՀՄ ադմինիստրատիվ սահմանագծերով, ինչի մասին խոսում է ՀՀ վարչապետ Փաշինյանը, իրավազոր է միայն ՀՀ արեւելյան /2/ սահմանի բաժնով, այն էլ վճռորոշ մի քանի վերապահումով

Ո

րոնք են ՀՀ արեւելյան սահմանին վերաբերող վերապահումները: Առաջին վերապահումն է /2-Ա/ Հայաստանի տարածքից ներս (Տավուշ, անկլավներ) եւ դուրս հայտնված հատվածներով Հայաստանի հարավ-հյուսիս կապուղիների անընդհատությունը բնակչության էթնիկ կազմի հայտանիշով խզելու հանգամանքը: Այստեղ առանցքայինը «էթնիկ» որոշիչն է: Այդ որոշիչով Բաքուն առաջնորդվում է Հայաստանի տարածքի հանդեպ, բայց անտեսում է Արցախի պարագային: Այս հանգամանքը Բաքվի հետ բանակցությունների նյու՞թ է: Եթե ոչ, ինչու՞: 

ՀՀ – Ադրբեջանի Հանրապետություն

Արեւելյան սահմանի սահմանազատման համար կա եւս մեկ վերապահում.  խոսքը նույնիսկ Մոսկվա/Կարսի պայմանագրերի՝ Բաքվի իրավասության սահմանների մասին գաղտնի արձանագրությունների (Տարասով, Նադեին-Ռայեվսկի, Ալիեւ) մասին չէ, այլ /2-Բ ԽՍՀՄ կազմալուծմանը նախորդած Միության՝ գործողության մեջ մտած օրենսդրական ակտերով առաջնորդվող սուբյեկտության տարբեր մակարդակներում գտնվող խորհրդային միավորների ընդունած որոշումների մասին: Այլ կերպ ասած, խոսքը Ադրբեջանական ԽՍՀ՝ ԽՍՀՄ-ից եւ իր հերթին ԼՂԻՄ՝ Ադրբեջանական ԽՍՀ-ից դուրս գալու խորհրդային իրավական ակտերի մասին է: Ադրբեջանական Հանրապետությունը լքել է ԽՍՀՄ առանց Արցախի, հետեւապես, ունեցել է ադմինիստրատիվ խորհրդայինից տարբերվող սահմաններ: 

Սահմանի որոշման եւս մեկ հանգամանք է /2.Գ/ ԵԱԽԿ ՄԽ մանդատի շրջանակում ԼՂ կարգավիճակի որոշման սկզբունքները: Մանդատը չի չեղարկված եւ ապագա կարգավիճակի անբաժանելի մաս է ՀՀ եւ ԼՂ ցամաքային կապը ապահովող էքստերիտորիալ, այսինքն Բաքվի իրավասությանը չվերաբերող ճանապարհը՝ անվտանգության իր որոշակի լայնությամբ: Բնականաբար, նման ճանապարհը ԽՍՀՄ ադմինիստրատիվ բաժանումից տարբեր սահմանային նոր իրավիճակ է առաջացնում ՀՀ եւ Բաքվի միջեւ ոչ միայն նախկին ԼՂԻՄ սահմանների երկայնքով, այլեւ Գորիս-Բերձոր հատվածում:

Ինչպես տեսնում ենք, ԽՍՀՄ ադմինիստրատիվ բաժանումը կարող է հիմք հանդիսանալ Բաքվի զինվորականներին 2020-ի մայիս 12-ի ելման դիրք տեղափոխելու համար միայն: Ոչ ավել: Սահմանազատումը բարդ կաղաքական ընդգրկում ունի: 

ՀՀ – Նախիջեւան

Ավելի բարդ է կատարել սահմանազատում Նախիջեւանի հետ, նկատի առնելով Մոսկվայի/Կարսի պայմանագրի ներկա ստատուսի աորոշ լինելը [Օսկանյան]: Եւս մեկ խնդիր է դեռեւս ԽՍՀՄ գոյության շրջանում Նախիջեւանի հայկական ինքնավարության՝ իբրեւ Բաքվի ընդամենը պրոտեկտորատի տակ գտնվելու կարգավիճակի կոպիտ խախտումը 1926 թվականին: Ժամանակին այդ խախտման դեմ Մոսկվա բողոքներ է հղել նույնիսկ Թուրքիայի Հանրապետությունը: Բողոքների բովանդակությունը հետեւյալն էր. Նախիջեւանի ինքնավարությունը Ադրբեջանական ԽՍՀ մաս չէ, այնտեղ չեն կարող տեղակայվել խորհրդային բանակի զորամասեր: Խորհրդային Հայաստանի առարկությունը նույնը պիտի լիներ՝ հավելած հայկական ինքնավարության իրավունքների ոտնահարումը:

Այժմ հրատապ է Նախիջեւանի հայկական ինքնավարության իրավունքների վերականգնումը եւ Բաքվի զորաբանակի դուրսբերումը մարզից: Այլ կերպ ասած՝ օկուպացիայի դադարեցումը: Ի տարբերություն Արցախի, Նախիջեւանի հայկական ինքնավարության կարգավիճակը միջազգային պայմանագրի նյութ է: Բաքվի՝ ՀՀ տարածքի շուրջ կեսի հանդեպ օրինական որեւէ հիմք չունեցող պահանջներին պիտի հակադրվի Մոսկվա/Կարսի պայմանագրի պահանջների կատարումը: Նշենք, որ Շուշիի դեկլարացիայի ստորագրման ժամանակ իբրեւ Ացախի պատկանելության փաստարկ Բաքվի ռեժիմի պարագլուխը հղում կատարեց հենց Կարսի պայմանագրին: Իսկ ինչ եղավ Նախիջեւանի հայկական ինքնավարության կարգավիճակը:

Ինչպես համոզվում ենք՝ այս դեպքում էլ ԽՍՀՄ ադմինիստրատիվ բաժանումը Երեւանի եւ Բաքվի միջեւ սուվերենության տարածքային սահմանազատման ուղեցույց չէ, քանի որ Նախիջեւանը Ադրբեջան չէ: ՀՀ հարավ-արեւմտյան սահմանին Բաքվի զինվորականներ առհասարակ չպիտի լինեն: Մարզը պետք է վերադառնա հայկական ինքնավարության հիմունքներին՝ տեղի ռազմականացված կառուցվածքների համապատասխան վերակազմավորմամբ եւ հարյուր հազարավոր հայ բնակչության վերադարձով: Սա Բաքվի հետ բանակցությունների նյու՞թ է: Եթե ոչ, ինչու՞:

ՀՀ – Թուրքիա

Խոսվում է Թուրքիայի հետ հարաբերությունների հաստատման մասին: Պետք է անշուշտ հաստատվեն: ՀՀ եւ Թուրքիայի սահմանը որոշվում է Մոսկվայի/Կարսի պայմանագրերով: Պայմանագիրը չի կարող գործել մի հատվածում (Կարս-Արարատ) եւ չգործել մյուսում (Նախիջեւան): Եթե առհասարկ ժամկետանց է եւ չի գործում, ապա ի՞նչ է անում Կարսը Թուրքիայի կազմում: Ի՞նչ է անում Արարատը Թուրքիայում: Ինու՞ Նախիջեւանը ՀՀ սուվերեն իրավասության սահմաններում չէ: Այդ դեպքում, առաջին հերթին, Անկարան պետք է կարգավորի Բաթումի խնդիրը Վրաստանի հետ, իսկ մինչ այդ, ժամ առաջ վերադարձնի Արարատ լեռան շրջանը Հայաստանի Հանրապետությանը՝ Մասսյաց երկու գագաթներով հանդերձ: Լեռան շրջանը օտարվել էր Հայաստանից Թուրքիայի օգտին՝ Բաթումը Վրաստանին փոխանցելու դիմաց: Սա Թուրքիայի հետ բանակցությունների նյութ է: Եթե ոչ, ինչու՞:

1921թ. Մոսկվայի/Կարսի ապօրինի պայմանագրերի հետեւանքով ՀՀ օկուպացված տարածքներ

Հարց է՝ որքանով են այս ակնարկի ձեւակերպումները հարիր իշխող խմբի անդամների գիտելիքին եւ մտահորիզոնին: Ավելի մեծ հարց է օտար շահի՝ խմբի հանձնարությունը: Սա՝ 4 տարվա ընթացքին, ցավոք, հազարավոր զոհերի գնով ապացուցված պնդում է: Այդուհանդերձ, իշխող խումբը Հայաստանի բնակչության առջեւ բացում է նոր արհավիրքների, նոր պատերազմի ու նոր զոհերի դուռը: Սահմանների խնդիրը միայն պատկանելության հարց չէ: Առաջին հերթին դա պաշտպանության եւ ընդհանուր անվտանգության հարց է, որ ծառանալու է հայ ժողովրդի շահերի կոպտագույն ոտնահարմամբ կնքված որեւէ պայմանագրի հաջորդ իսկ օրը:

Վարչապետ Փաշինյանը չնկատելու է տալիս, որ սուվերենության տարածքը բացի մակերեսից ունի իրավական կարգավորման ռեժիմ: Ընդ որում, հարակից տարբեր տարածքներ ղեկավարվում են միջազգային-իրավական էապես տարբեր ռեժիմներով: Սա ԽՍՀՄ կազմավորման եւ կազմալուծման յուրահատկությունն է, երբ Միության մեջ երկու հարեւանների սահմանները որոշվել են միջպետական պայմանագրերի միջոցով, այն էլ երրորդ կողմերի մասնակցությամբ: Հենց այն ԽՍՀՄ-ի ու Ալմաթիի, որին սիրում է հղել վարչաապետ Փաշինյանը: 29.8 թիվը խնդրի իրավական ֆակտուրան բոլորովին չարտացոլող, պոպուլիստական հերթական խաբկանք է:

2021 մայիս 12-ի եւ 2022 սեպտեմբեր 13-ի ՀՀ դեմ Բաքվի ագրեսիայի գործած ակտերը շատ թանկ պիտի նստեն աբշերոնյան ռեժիմի, նաեւ Թուրքիայի վրա: Սակայն այդ թանկ վճարը Հայաստանի կողմից ընդունող պիտի լինի: Ոչ ներկաները, ոչ էլ, դատելով նախագահներ Տեր-Պետրոսյանի եւ Քոչարյանի հայտարարություններից, նախկինները այդ վճարը «ընդունելու» ցանկություն չեն: Առնվազն պիտի շտապ վերականգնվի ՀՀ Արտաքին գործոց նախարարությունը: Միջազգային ասպարեզի իրավագետների կուռ կորիզ պիտի գործարկվի: Իրավական եւ դիվանագիտական հսկայական աշխատանք պիտի կատարվի աղետից խուսափելու համար: Կանխավ նշենք, որ ստատուս քվոն իբրեւ հիմք ընդունելու միտումը ընդհանրապես աղետաբեր է, քանի որ Հայկական ԽՍՀ սահմանները Ռուսաստանի եւ Թուրքիայի կողմից 1921-ին գծվել են Հայաստանի անկենսունակության նկատառությամբ: Բոլշեւիկան Ռուսաստանի տկարությունը եւ քեմալականների պարտադրանքը թմբկահարոլների համար հատուկ նշենք, որ Հայաստանի անպաշտպանելի սահմանների շուրջ Լենին-Քեմալ սկզբունքային համաձայնությունը կայացել է դեռեւս 1919-ի մայիսին, ընդ որում Մոսկվայի նախաձեռնությամբ եւ ֆինանսական ու նյութական բացառիկ ապահովումով:

———

Նկարում՝

Թուրքիան 1926 թվականից բողոքում էր Նախիջեւանի՝ Ադրբ ԽՍՀ դրոշի տակ հանդես գալու դեմ:

1926 թվականի ապրիլի 18-ին ընդունված Նախիջեւանի ԽՍՀ առաջին Սահմանադրության (Հիմնական օրենքի) 61-րդ հոդվածում սահմանվել է, որ «Նախիջեւանի Սոցիալիստական ​​Խորհրդային Հանրապետությունը օգտագործում է Ադրբեջանի Սոցիալիստական ​​Խորհրդային Հանրապետության զինանշանն ու դրոշը»։

Նախիջևանի Ինքնավար Խորհրդային Սոցիալիստական ​​Հանրապետության Սահմանադրության 112-րդ հոդվածը, որն ընդունվել է 1937 թվականի սեպտեմբերի 18-ին Նախիջևանի ՀԽՍՀ Սովետների արտահերթ տասներորդ համագումարի կողմից, պարունակում էր հետևյալ նկարագրությունը.

«Նախիջևանի Ինքնավար Խորհրդային Սոցիալիստական ​​Հանրապետության պետական ​​դրոշը Ադրբեջանական ԽՍՀ պետական ​​դրոշն է՝ կազմված կարմիր կտորից, որի ձախ անկյունում, վերևի գավազանի մոտ, ոսկեգույն մուրճն ու մանգաղն է և մակագրությունը. ադրբեջաներեն և հայերեն լեզուներով «AzSSR» ՝ «AzSSR» մակագրության տակ ավելի փոքր տառերով «Նախիջևանի ԻՍՍՀ» ադրբեջաներեն և հայերեն մակագրության լրացմամբ»:

ԱԲԳԴԵԶԷԸԹԺԻԼԽԾԿՀՁՂՃՄՅՆՇՈՉՊՋՌՍՎՏՐՑՒՓՔՕՖ
աբգդեզէըթժիլխծկհձղճմյնշոչպջռսվտրցւփքօֆև

ԱԲԳԴԵԶԷԸԹԺԻԼԽԾԿՀՁՂՃՄՅՆՇՈՉՊՋՌՍՎՏՐՑՒՓՔՕՖ
աբգդեզէըթժիլխծկհձղճմյնշոչպջռսվտրցւփքօֆև

ԱԲԳԴԵԶԷԸԹԺԻԼԽԾԿՀՁՂՃՄՅՆՇՈՉՊՋՌՍՎՏՐՑՒՓՔՕՖ
աբգդեզէըթժիլխծկհձղճմյնշոչպջռսվտրցւփքօֆև

ԱԲԳԴԵԶԷ
ԸԹԺԻԼԽԾԿ
ՀՁՂՃՄՅՆՇ
ՈՉՊՋՌՍՎՏ
ՐՑՒՓՔՕՖ
աբգդեզէըթ
ժիլխծկհձղճ
մյնշոչպջռս
վտրցւփքօֆև
ԵՐԵՎԱՆԻ
ՊԵՏԱԿԱՆ
ՀԱՄԱԼՍԱՐԱՆ
ՄՇԱԿՈՒՅԹԻ
ՆԱԽԱՐԱՐՈՒԹՅՈՒՆ
ԵՂԻՇԵ ՉԱՐԵՆՑ
ԷՋՄԻԱԾԻՆ
ԶՎԱՐԹՆՈՑՔ

.


Կարդացեք նաեւ՝

ինչպես նաեւ՝